İznik ve Kütahya Çinisi farkları ve özelliklerine değinmeden hemen önce İznik ve Kütahya bölgelerinde üretilen çinilerin tarihsel gelişim detaylarının yanında renk, malzeme katılım oranı gibi bilmeniz gereken konular üzerinde de durulması gerekmektedir.
İznik menşeili olan çiniler, 1865 ve 1878 yılları arasında Osmanlı Devleti döneminde adalarından biri olan Rodos Adası’ndan alınan İznik Çinisi örnekleri, Paris’teki Clooney Müzesi’nde yanlış anlaşılma nedeni ile Rodos Çinisi olarak gösterilmiş ve de tanıtılmıştır. Fakat ilerleyen yıllarda İznik’te yapılan kazılar neticesinde bu tanımın yanlış olduğu anlaşılmış ve İznik Çinisi olarak düzeltilmiş olsa da eski belgelerde Rodos Çinisi olarak geçmiştir.
Osmanlı zamanında İznik beyaz kilinden üretilen İznik Çinisi, 1500’lü senelerde uygun teknik donanımlı fırınlar olmadığı için porselene alternatif olarak beyaz kil, silisyum ve cam karışımından oluşturulan harç ile 900 derecede pişirilerek porselen görünümü alan bir ürün olduğu için dünyaca ün kazanmaya başlamıştır.
İznik Çinisi 4 farklı katmanın üst üste eklenmesi ile oluşturulur. Bunlar, gövde, astar, sır altı boyası ve sır’dır. Kütahya, İznik’ten sonra Türkiye’deki çinicilik tarihi açısından oldukça önemli bir yerdir. Kütahya menşeili olan bu çiniler, aynı malzemeler ile üretilmektedir. Fakat İznik ve Kütahya Çinisi farkları arasında ilk ayrım var olan malzemelerdeki katılım oranıdır. Bunun yanı sıra desen ve renkler de farklılık göstermektedir.
Bir diğer İznik ve Kütahya Çinisi farkları arasında bulunan renk farklılıkları ise Kütahya Çinisi çok renkli olsa da İznik Çinisi mavi, turkuaz, yeşil ve kırmızı renkleri kullanmaktadır. Ek olarak %80 kuvartz taşı alt yapısı vardır.
İznik ve Kütahya Çinisi Motifleri
İznik çinisi içerisinde Rumi stilleri, karaca, anka, çiçek desenleri, geyik, gül, menekşe, lale, gonca, lotus yaprak, karanfil, geometrik desenler, Hata-i stilleri, gemi ve Bulut stilleri gibi başlıca motifler yer almaktadır.
Kütahya çinisi içerisinde de duvar süslemesi, dış cephe ya da iç cephe karolar, vazo, tabak, hediyelik porselenler, Selçuklu çini desenleri, baba nakkaş desenleri, lale, karanfil, gül gibi desenler bulunmaktadır.
Genellikle bitkiler, binalar, yelken desenleri, hayvanlar ve doğaüstü semboller kullanılır. Osmanlı döneminde çinilerinin paha biçilmez hazinesi, bozulmadan ya da solmadan yıllarca durabilmeleri ve şeffaf, renkli ve stilize çiçek desenlerinde ve kültürüne özgü hayvan imgelerinin kullanımında yatmaktadır. Osmanlı Devleti’nin gerilemesi ile ağırlıklı olarak sarayın desteğiyle sipariş edilmeye çalışılan İznik çinileri görkemli dönemini yitirmiş hatta üretimi tamamen durdurulmuştur.
İznik çinileri 17. yüzyılın sonlarında önemini yitirmeye başlamış ve yerini Kütahya çinilerine bırakmıştır.18. yüzyılın başlarından itibaren buradaki popüler seramiklerin çoğu çanak çömlek yapımında kullanılmıştır. Anadolu’da Kütahya çanak çömleğinin en eski yerleşim birimlerinden biridir. Frigler döneminden itibaren günümüze kadar süregelmiştir. Her medeniyete bağlı olarak, bazen farklı ürünler kullanılsa da 18. yüzyılın başlarından itibaren Kütahya’da çini üretimi İznik çinilerindeki boşlukları doldurmaya başlamıştır.
İznik ve Kütahya Çinisi farkları arasında İznik’te üretilen çinilerin daha çok saray ağırlıklı olması yer alır. İznik, saraya daha yakın olduğu için oradan sipariş alarak daha zarif, ince işçilikle çini üretiminde bulunmuştur.
Kütahya ise hem halk hem de saray sanatı karışımı olarak kent sanatı adıyla nitelendirilen bir çini ustalığına sahiptir. Türkler, Rumlar ve Ermenilerin bir arada yaşadığı bir şehir olarak çinilerde hem Hıristiyan hem de İslam motiflerinden örnekler görülebilmektedir.
İznik ve Kütahya Çinisi En Önemli Ayrımı
İznik ve Kütahya Çinisi farkları arasındaki en önemli ayrım, İznik çinisinde altyapıda yüksek kuvars ve kalın sır kullanması, Kütahya çinisinde daha düşük kuvars ve daha ince sır kullanmasıdır.
İznik’te çini üretiminde klasik Osmanlı çini alt yapısı (yüksek kuvars) ve Kütahya alt yapısı (düşük kuvars) kullanılmaktadır. Benzer şekilde hem klasik altyapıda hem de Kütahya altyapılı çiniler Kütahya’da üretilmektedir.
