Çini teknikleri bu sanatın uzun yıllardan bu yana günümüze kadar süregelmiş olduğundan oldukça çeşitlilik göstermektedir.
Perdah tekniği, minai tekniği, Sgrafitto tekniği, sıratlı tekniği çini tekniklerinin en önemlileridir.
Çizili Tarihin Rengi: Çini
Sözlük tabiri ile Çini, topraktan yapılan, Osmanlıca’da “Çin işi” manasına gelmektedir. Türk sanatının en kıymetli, en özel değerlerinden biri olan Çini sanatına dair kısa bilgiler paylaşmak istiyorum. Özellikle Osmanlı döneminin yaygın sanat anlayışı olarak çini, hemen hemen her alanda özellikle mimari dekorasyonda eşsiz çini teknikleri ile karşımıza çıkar. Ve baktığımızda dönemin başyapıt dediğimiz nadide eserlerinde bile sanatsal süsleme olarak kullanılmıştır. Ama esasında Selçuklular devrinde de altın yıllarını yaşayan Çinicilik, uzun yıllar Selçuklu’ya başkentlik yapmış olan Konya ve civarında muazzam bir şekilde süsleme alanında kullanılmıştır.
Osmanlı Çini Teknikleri
Osmanlı’nın erken evrelerinde özellikle İznik ve sonrasında yoğun olarak Bursa’da mimari eserlerde kaliteli çini süsleme örnekleri görebilmekteyiz. Bursa Yeşil Cami, Yeşil Türbe, Yeşil medrese bunlardan bazılarıdır.
Ancak Türk toplumları arasında dahi farklı teknikler benimsenerek, çini sanatı geliştirilmiş, boy atmıştır. Selçuklular devrinde mozaik çini teknikleri benimsenirken, Osmanlı ile birlikte özellikle renkli sır tekniğinin yaygın kullanımda olduğunu görüyoruz. Bu teknikle renklerin güzelliğine vurgu sırlarla yapılmıştır. Renkli sır tekniği çini ustasını renklerin birbirine karışmamasını önlemek adına uğraştıran meşakkatli bir tekniktir. Renkli sır kullanılan pano ve eserlerde motifler daha kaba, daha iri durabilmektedir. Bu zeminin ve sınırların konturlanmasından kaynaklanır. Bu çini tekniğinin kullanım alanına örnek olarak Bursa Yeşil Cami külliyesi gösterilebilir. Renk seçimleri özellikle firuze, lacivert ve açık yeşildir. Renkli sır tekniği 16.yüzyıla kadar kullanılmış olup, sonrasında farklı yöntemlere doğru çini sanatı evrilmiştir.
Yeşil Cami dendiğinde ilk aklımıza gelen o eşsiz mihrabıdır. Mihrab ve esasında pek çok kişinin bilmediği mahfil oldukça değerli bezemelere sahiptir. Çiniler mimari güzelliği ortaya çıkaran bir bezeme öğesidir.
Sıratlı Çini Teknikleri
16. yüzyıldan itibaren özellikle kullanılan teknik sıratlı çini tekniği olmuştur. İlk evrelerinde seramik kaplarda kullanılan bu teknik zamanla duvar çinilerinde yaygınlaşmıştır. Özellikle mavi, beyaz, firuze ve kirli yeşil bu teknikte tercih edilen renklerdir.
Bu çini teknikleri ile Özellikle beyaz hamurlu çininin fırça ile boyanarak nasıl estetik bir işçilikle bezendiğini bu teknikte görmekteyiz. Desen bir kez fırınlanmış kap ya da malzeme üzerine çizilir. Konturlar fırça ile belirlenir ve boyama yine fırça ile yapılır. Sonra şeffaf sırlanan çini tekrar fırınlanır. Osmanlı’da özellikle rumi ve hatai motifler, geometrik desenler yaygındır. Özellikle bitkisel motiflerde kırmızı ve zümrüt yeşili zirveye çıkmıştır. Mercan kırmızısı eserlere adeta asalet ve güç katan bir unsur olmuştur.
Osmanlı Çinileri
Osmanlı çinilerinde özellikle yazı motif olarak yaygın kullanılmıştır. Buna ek olarak geometrik süsleme, hatai motifler, rumiler sıkça karşımıza çıkar. Başlıca Çini merkezleri İznik, Kütahya ve Çanakkale’dir.
Perdah Çini Tekniği
Bir diğer teknik perdahtır, sırın içine maden tozu karıştırılarak elde edilir, perdahta en iyi sonuçları veren metaller, sırasıyla altın, gümüş ve bakırdır. Perdahlanan çiniler, madeni parıltılarını yitirmemeleri için yüksek sıcaklıkta fırınlanmaz. Perdah türleri minai ve sahte minai. iki ayrı şekilde karşımıza çıkar.
Minai Çini Tekniği
Minai çini teknikleri ile, ısıya daha dayanıklı olan renkler sır altında, az dayanıklı olanlarsa sır üstünde kullanılır. Mavi, mor, firuze ve yeşil renkler sır altında, kiremit kırmızısı, beyaz, kahverengi ve siyah renkler de sır üstüne konularak boyanır ve düşük ısıda fırınlanır. Sahte minai çini tekniğinde, lacivert sır üstüne renkler işlendikten sonra, düşük ısı altında fırınlama yapılmaktadır.
Sgrafitto Çini Tekniği
Sözlük anlamı İtalyan dilinde “kazımak” olan “graffiare” kelimesinden ortaya çıkmıştır. Bu teknikte zemin rengini örten farklı renkler sunan astarlar yerine seramik boyaları kullanılmıştır. Astar ve boya kazınarak uygulanır.
Yaş çamur üzerine sgrafito çini teknikleri uygulamasında; renkli astar çeşitleri, yapılacak olan desen, ince uçlu kazıma aletleri, renkli veya renksiz saydam sır, kompresör, püskürtme tabancaları ve çeşitli kalınlıklarda fırçalar kullanılır.
Kullanılan teknikler farklılıklar gösterse de, yapılan her çini örneğinin derin işçilikli, zaman harcanmış ve nadide parçalar olduğunu anlayabilmekteyiz. Türk sanatının en kıymetli sanat dallarından biri olmakla birlikte, geride bıraktığı eserlerle kültürel mirasımızın zenginliğini gözler önüne sermektedir.
