16.yy başı Osmanlı seramiği motiflerinden olan Şam İşi motifini ele alarak geleneksek sanat ve karolardaki yerini inceliyoruz.
Şam işi 16.yüzyıl başından itibaren yaygınlaştı. İzmir seramiklerinde sıkça karşımıza çıkan sır altı tekniğiyle bezenen bu çiniler ilgi çekmeye başladı. Şam ismini almasının Şam kentiyle bir ilgisi yoktur. Bu yüzden Şam’daki bazı yapıları bezemek için bu tekniği kullanmaları söz konusu olmaktadır. Bezemeler genelde patlıcan moru renginde yapılmaktadır. Sırları ise mat olarak hazırlanmaktadır. Geçmişten günümüze uzanan kazı çalışmalarının en güzel örneklerinden olan şam işlerinde de birçok çinide olduğu gibi mavi rengin hakimiyeti belirgindir. Nakkaşlar tarafından sıkça tercih edilen uygulamalar arasındadır.
Mavi Beyaz Çiniler
Yüzyıllar boyunca hakimiyet süren Osmanlı, aslında Selçuklu döneminden itibaren bu sanata hazırlanmıştır. Şam işi üslubu örneklerinin en eskileri, Şam’da 1423 yılında Halil El Tebrizi Camii ve türbesinde yer almaktadır. Tebriz kökenli bir usta tarafından yapılmıştır. Buradaki sınırlı örneklere rağmen mavi beyaz renk kullanımının bu bölgede gerçekleştiği bilinmektedir. Aynı zamanda Kahire’de rastlanan diğer örnekler için özel koleksiyonlar incelenir.
Maşrapa gibi ürünlerin yanı sıra fayanslarda da bu el işçiliğinin örneklerine rastlamak mümkündür. Siyah, turkuaz ve mor konturlara sahip olan çalışmalarda hamurun rengi genelde gri ya da beyaz olarak belirlenmiştir. Çoğunlukla altıgen formatında olan tasarımlar mavi fırça darbeleriyle daha ilgi çekici bir boyut kazanmıştır. Uzak Doğu örnekleri bulunan motiflerde Tebrizli ustalar tarafından İran sanatının etkileri de görülmektedir.
Günümüzde Şam İşi
Şam işi çini porselen günümüzde el yapımı hediyelik ve hatıralar şeklinde üretilmektedir. Bursa Muradiye Külliyesi ve Edirne Muradiye Camii’de birçok desen örneğinin görülmesi mümkündür. Cem Sultan Türbesi’nde de birçok örneği bulmak mümkün olmaktadır.
Osmanlı’da çini sanatının dorukları 16.yüzyıldır. Bu yüzden yoğun bir şekilde İznik fabrikalarında çini üretimi yapılmaya başlamıştır. Bariz bir şekilde görülen etkileri çok sayıda çalışmayla gördüğümüz bu el sanatları örnekleri, Osmanlı el sanatları ürünlerinden en iyi temsilcilerinden biridir. Mavi beyaz bezemeler İznik çinilerinde de çok sık tercih edilmektedir.
