İzmir’in gözde camileri arasında yer alan İzmir Yalı Camii’ni kimin yaptırdığı ile ilgili olarak kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Cami deniz kenarından bulunduğu için yalı adı verilmiştir. Camiinin yapılışı ile ilgili olarak bulunan kaynaklarda 1755 yılında yaptırıldı ifade edilmek ile birlikte 1774 yılında yaptırıldığı da geçmektedir. Caminin yanında bir medrese ile birlikte
İzmir ayanı Katipzade Mehmet Paşa’nın zevcesi Ayşe Hanım tarafından yaptırıldığı da rivayet edilir. Yaşadıkları dönemde bu aile İngilizlerle çok samimi bir aile olarak tanındığı için bu camiye “İngiliz Ayşe Camii” de denildiği olmuştur. Camiye bakıldığında estetik yapısı ve çinileri dikkatleri çekmektedir. İzmir Yalı Camii çinileri mimari eserlerde çini süslemelerine en güzel örneklerden biridir.
Cami belli dönemlerde onarılmıştır. Bunlardan biri de giriş kapısı üzerinde bulunan belgeye göre Birinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemlerde Vali Rahmi Bey tarafından yapılmıştır. Caminin kapısı üzerinden yer alan mermerlerin Mimar Tahsin Sermet’in eseri olduğu tahmin edilmektedir. Caminin ikinci tadilatı 1964 yılında yapılmıştır. Bu tadilat sırasında camide çok büyük değişiklikler yapılmıştır.
İzmir Yalı Camii Çinileri
Konak meydanı ile özdeşlemiş olan bu yapı sekizgen planlı olup klasik Osmanlı mimarisi ile yapılmıştır. Camide kesme taş kaide üzerine inşa edilmiş olan tek şerefeli ve yuvarlak gövdeli olan minaresi oldukça dayanıklı bir yapı olarak hazırlanmıştır. Caminin içerisinde bulunan avize ise tam bir sanat eseridir ve seramik sanatçısı Ümran Baradan tarafından yapılmıştır.
Camide dikkat çeken kısımlar pencerelerin etrafında bulunan çinilerdir. Çiniler caminin hem iç süslemelerinde hem de dış süslemelerinde kullanılmıştır. İzmir Yalı Camii çinileri şu an sadece kapı ve pencere kenarlarında kalmıştır. 1964 yılında yapılan onarım sırasında çinilerin büyük bir kısmı sökülmüştür. Yapıldığı dönemde caminin her tarafında süslemede çiniler kullanılmıştır.
Caminin süslemelerinde kullanılan çiniler 19.yüzyıl Kütahya çinilerinin en güzel örneklerini yansıtmaktadır. Firuze çiniler ile süslenmiş olan camii bu güzelliği ile İzmir’in Konak ilçesini tanıtan en önemli eser olmuştur. İzmir Yalı Camii çinileri incelendiğinde bu çinilerin imzasının Hafız Mehmed Emin Efendi’ye ait olduğu görülmektedir.
